JOHN GALT’IN TARİHİ:
AYDINLANMA’NIN İZİNDEN ŞİMDİ VE GEÇMİŞ

Özlem Çaykent

İstanbul Bilimler Akademisi’nde 14 Aralık 2013 Cumartesi günü gerçekleştirilen Yeni Tezler Yeni Yüzler oturumunun davetlisi Özlem Çaykent, oturumda doktora çalışması olan İskoç Aydınlanması ve bu fikirlerin popüler ve sıradan fikriyatta nasıl algılandığı ve uygulandığı üzerine konuştu. Konuşmanın ilk bölümü Türkiye’de Avrupa Tarihi üzerine çalışmak üzerine oldu. Ona yöneltilen “neden Avrupa Tarihi” ve “nasıl çalışılır”, “Türkiye ve Londra ve Edinburgh’daki meslektaşları tarafından nasıl karşılandı” sorularına kendi deneyimlerinden yola çıkarak açıklamaya çalıştı .

Bu çerçevede Türkiye’de Avrupa tarihi algısı ve bunun yol açtığı sorunlara dair bazı saptamalarda bulunuldu. Bu çerçevede sorun olarak tespit edilen noktalar başta Türkiye’de tarih deyince neredeyse münhasıran Osmanlı Tarihi gelmesi; başka bölgelerin tarihlerini ancak Osmanlı bağlantılı olursa çalışılabilir olduğu algısı ya da diğer bölgeleri Osmanlı üzerinden anlamlandırmamız gerektiğine dair bir tarih algısıdır. Bu diğer tarihlere ve bunlar üzerine çalışan tarihçilere periferik bir bakışla yaklaşılmasına neden olmaktadır. Oysa farklı bölgelerin kendi içinde anlaşılması karşılaştırmalı çalışmalarda ve karşılıklı ilişkileri anlamlandırmakta çok önemli bir faktördür. Önemli görülen noktalardan bir diğeri ise her hangi bir bölgenin tarihini anlayabilmenin yolu onun çevresi ile ilişkilerini anlamaktan geçtiğidir. Alana dair diğer zorluk ise tabii ki kaynaklara olan uzaklık olarak belirlenmiştir. Ancak bu konuda da digital tarih dünyası, en azından entellektüel tarihçiler için, çok büyük bir kolaylık sunmakta olduğu belirtilmiştir. Ulaşılabilecek materyallere internet ortamından ulaşıp kütüphane ve arşiv çalışmalarını akademik dönem aralarında yürütülmesiyle aşılabilmektedir.

Konuşmanın ikinci yarısında ise daha özel olarak kendi çalışma konusu üzerinde duruldu. Tarih yazımında İşkoç Aydınlanması ve Karşı Aydınlanma kavramlarının ortaya çıkması ile yeni soruların da sorulabilmesini mümkün kılar. Bunun üzerine Osmanlı Tarihi ve Britanya Tarihi çalışmalarındaki soruların farklılığına değinildi. Başta konunun seçilmesi, kaynakların toplanması ve soruların oluşturulması süreci bu literature üzerinden açıklandı. Çaykent çalışmanın sürdüğü dönemde kitap tarihi, okurlar kimlerdir ve aydınlanma fikirlerinin popüler algısı nedir gibi sorulara odaklanır. Bu da ana konu olarak üniversite ve dönemin literatisinin (Edinburgh Aydınları) bir parçası olmayan John Galt gibi bir yazarın seçilmesi açısından belirliyici olur. Araştırmanın ekseninin 4 ayrı katmanda, yani John Galt’ın hayatı ve yazdıkları, kendi döneminde nasıl algılandığı, Aydınlanma fikirlerinin incelenmesi, ortaya çıkar. Bu dört katmanın birleşmesiyle popüler algının kesin hatlarla Aydınlanmacı veya Karşı Aydınlanmacı kavramlarının kullanılamayacağı ortaya çıkar.